Ingeniariak

Retegi Ayastuy, Xabier

Kooperatibista, hezitzailea, politikoa eta gizarte berritzailea. Xabier Retegi Ayastui (Bergara, 1937) oso pertsona garrantzitsua da Euskal Herriko historia hurbilean. Sei hamarkada baino gehiagoko ibilbide profesionalean, modu erabakigarrian lagundu du kooperatibismoa, goi mailako hezkuntza, industria politika, euskal kultura eta berrikuntza soziala garatzen. Bere lana epe luzeko ikuspegi estrategiko batek gidatu du beti, zerbitzurako bokazio sakon batek eta ezagutzatik, partaidetzatik eta lankidetzatik abiatuta eraldaketa sozialarekiko konpromiso etiko batek.

Prestakuntza eta lehen urratsak

Bergarako Lanbide Zentroan hasi zuen prestakuntza, eta, 17 urte zituela, bere jaioterriko Unión Cerrajeran hasi zuen argiketari ibilbidea. Arrasateko Eskola Politeknikoan eta Donostiako Peritu Industrialen Eskolan Peritu Industrialeko ikasketekin konbinatu zuen lana, eta bere prestakuntza Ekonomia eta Ingeniaritzako prestakuntzarekin osatu zuen. Ezagutza tekniko, ekonomiko eta antolamendukoen konbinazio horrek ondorengo ibilbidea markatuko luke, eta erronkei ikuspegi integral eta estrategiko batetik heltzeko aukera emango lioke.

Hezkuntza eta kooperatibismoa: eredu eraldatzaile baten arkitektura

25 urte zituela, Arrasateko Eskola Politeknikoko zuzendari izendatu zuten (1962-1975). Postu horretatik hezkuntza ereduaren eraldaketa sakona bultzatu zuen, irakasleen, ikasleen eta enpresen arteko gobernantza partekatua artikulatuz. Ikuspegi aitzindariarekin, kooperatibismoaren balioak – parte-hartzea, elkartasuna, talde lana – hezkuntza egituran integratu zituen, prestakuntza teknikoa lurraldeko industria beharrekin konektatuz.

1975ean, IKERLANen bultzatzaile nagusietako bat izan zen. Mondragon kooperatiba taldearen lehen zentro teknologikoa izan zen, eta sorrerako fasean bertako presidente izan zen. Retegik ikerketa aplikatuko eredu bat diseinatu zuen, enpresa eta gizarte eragin handiarekin, eta aurrekari bat ezarri zuen unibertsitatearen eta industriaren arteko loturan.

Euskadiko Kutxaren Enpresa Dibisiotik kooperatibisioaren hedapenean ere funtsezko zeregina bete zuen, kooperatiba berriak sortzeko aholkuak emanez eta krisi-testuinguruetan kooperatiba horiek birmoldatzen eta teknifikatzen lagunduz. Aurrerago, Mondragon Korporazio Kooperatiboak (MCC) Garapen Teknologiko eta Kalitate Departamentua zuzendu zuen, modernizazio, nazioartekotze eta transferentzia teknologikoko prozesuak gidatuz.

Mondragon Unibertsitateko lehen errektorea izan zen, gainera, bere ikuspegia hobekien gorpuzten duen unibertsitatea: goi mailako hezkuntza kooperatiboa, komunitatean errotua, enpresa sareari lotua eta gizarte aldaketara bideratua.

Kudeaketa publikoa eta industria-politika

1979an, euskal erakundeak berreskuratu zirenean, Eusko Jaurlaritzak Hezkuntza sailburuorde izendatu zuen 1982ra arte, eta hezkuntza-sistema autonomikoaren sorreran eta eskumenak eskualdatzeko negoziazioetan parte hartu zuen. 1991 eta 1995 artean, ekonomiaren eta industriaren arloko funtsezko karguak bete zituen: zuzendari nagusia eta, ondoren, SPRIko kontseilari delegatua, Industria eta Energia sailburuordea, eta, azkenik, Eusko Jaurlaritzako Industria, Nekazaritza eta Arrantza sailburua (1995-1998).

Etapa horretan, industria-sarea modernizatzeko, enpresa zaharkituak modu ordenatuan ixteko, enpresa-ekimen berriak sustatzeko eta berrikuntza teknologikoa bultzatzeko politikak gidatu zituen, lehiakortasunera eta jasangarritasunera bideratutako politika publikoa sendotuz.

Eusko Ikaskuntzaren Lehendakaritza: kultur berrikuntza eta berrikuntza instituzionala

2002 eta 2008 artean Eusko Ikaskuntzako lehendakaria izan zen, eta erakunde horri bultzada berri bat eman zion. Sorrerako printzipioekiko errespetua eta eguneratzeko eta irekitzeko borondate argia uztartu zituen bere lidergoak.

Batzordeburua:

  • Euskal gizartearen erronka garaikideei buruzko hausnarketa-organoak sortzea bultzatu zuen.
  • Lan planak sustatu zituen funtsezko arloetan, hala nola jasangarritasunean, digitalizazioan edo kohesio sozialean.
  • Euskomedia, euskal ezagutzaren eta kulturaren biltegi digital handia, eta Asmoz fundazioak sortu zituen, online prestakuntzan oinarrituta.
  • Eusko Jaurlaritzarekin eta Espainiako Gobernuarekin aliantza instituzionalak sendotu zituen.
  • Estatutuen erreforma bultzatu zuen aginduak zabaltzeko eta gobernantza hobetzeko.
  • Jakiunde Euskadiko Zientzia, Arte eta Letren Akademiaren sustatzailea izan zen.

Retegik Eusko Ikaskuntza herrialdearen etorkizunari buruzko eztabaidan aktore garrantzitsu gisa kokatzen jakin zuen, ezagutza zientifikoa, kultura eta politika publikoa ibilbide-orri berean txertatuz.

Berrikuntza soziala: eraldaketa kolektiboa

Bere ibilbide osoan zehar, Xabier Retegik defendatu du berrikuntza ezin dela teknologiara edo ekonomiara mugatu. Retegik epe laburreko kudeaketa logika arbuiatzen du, eta irismen luzeko ikuspegien aldeko apustua egiten du, unibertsitate, enpresa, erakunde eta herritarren arteko lankidetzan oinarrituta. Haren ikuspegia integratzailea izan da, jakitun baita eraldaketak baliabideak ez ezik balioak, kultura partekatua eta guztion ondasunarekiko konpromiso kolektiboa ere behar dituela.

Xabier Retegiren ondarea herri erakunde eta proiektuen eraikitzaile batena da. Bere ikuspegi eraldatzaileak arrasto sakona utzi du Euskal Herriko hezkuntzan, industrian, politikan eta kulturan. Kooperatibismotik hasi eta berrikuntza sozialera arte, kudeaketa publikotik eta pentsamendu kulturaletik igarota, Xabier Retegi euskal nortasuna modernitatean, inklusioan eta etorkizun partekatuan indartu duten ideia eta ekintzen motorra da.

Xabier Retegik bi lan argitaratu ditu, Neguko loreak eta Horizontes de esperanza: Una visión comunitario para la sociedad vasca. Neguko Loreak-en, 2012an, Xabier Retegik giza existentziaren hainbat alderdiri buruzko gogoetak eta pentsamenduak kondentsatzen ditu. Pertsona bakoitzak bere bidea egin behar duela eta bere existentziarako eta bere irrikak asetzeko motibazioa aurkitu behar duela ulertzetik abiatuz, egileak irakurlea animatzen du bere bizitzaren jabego kontzientea hartzera eta sinismen intimoekiko koherentzian orientatzera. Bokazioa eta prestakuntza, lana eta funtzio soziala bizitzako etapa desberdinetan, askatasuna eta elkartasuna edo balioen eskala ikuspegi arrazionalarekin aztertzen dira, baita fededunentzako ikuspegi transzendentearekin eta fededunarekin ere. Azken finean, Neguko loreak lanak bizitzari ilusioz eta askatasunez aurre egitera animatu nahi gaitu, jarrera kontziente eta positibo batetik.

Horizontes de esperanza: Una visión comunitario para la sociedad vasca liburua euskal gizartearen etorkizunari buruzko ikuspegi berritzailea eskaintzen du, ikuspegi komunitario batean zentratuz. Xabier Retegik euskal gizartearen garapenerako eta eraldaketarako duen ikuspegia aurkezten du lan honetan, jasangarritasuna, berrikuntza eta gizarteko sektore desberdinen arteko lankidetza bezalako gai erabakigarriak landuz. Liburua "itxaropen horizonteen" ideiaren inguruan egituratzen da, Euskal Herriarentzako etorkizun baikor baina errealista iradokiz. Obran, komunitateak eta parte-hartze kolektiboak etorkizun hori eraikitzeko duten garrantzia azpimarratzen da, ikuspegi indibidualistagoetatik edo zentralizatuagoetatik aldenduz.